Hattixer Adığ’e l’epkım şışığexa?
23.11.2008
Hititxer zetımğaş`e rap’c’e yıpe, Hititxer zık’oşığe xeğogu koajem yıpec’e yısığe Hatti l’epkım yı mamırınığe Hititxeme ya şı`ac’e sıdeşte cade zeblirğah’uğo zereh’uğer zedğaş`enı peé yıpe rapş`e Hatti mamırınığem tıpıpl’ıhan fay.
Hattixeme kaénıjığe psıl'e
хьаттихэмэ къаеныжыгъэ псылъэ
Milatım yıpe yıl’es 2500-1700 yafızegu Anadolu xeğogu c’ıp’em yınew zı mamırınığe zığawuçüğe Hattixeme yapeé c’erer mac’eded.
Hattixer Anadolum kışıh’uğ’e l’epke yal’ıtemi, pemış`ı xeğogum k’ic’ixi kek’oşığex zıoxeri şıex.
Yıwujı yıtıxeme kıirağaşığexemc’e Hititxeme ya mamırınığem re ya şü`eş`ı h’urexer, dinc’e l’ep’`ağe ziéxer hattixeme keapaxığe zereşıtır kıirağaşığ.
Hattixeme kaénıjığe dışe apşoh'
хьаттихэмэ къаеныжыгъэ дышэ апшохъ
Hititxer yejxer pemış` ts’ec’e zecejıştığexemi ya düwel ts’e Hatti düwel yıraoştığ. Din ofım pıl’ı rahipxeme kaénıjığe tabletxeme ya tétxağexemc’e rahipxer Hatti .bzec’e zereguş`aştığer keğal’ağo. Ay feşhafe zağore ts’ıfı ğaşü`ağe thamatexeme ya ts’exeri Hatti bzemc’e keqo.
Hatti mamırınığem kıénıjığeme liye ziexer Türkiye Çorum Alacahöyük,um şağotığex. Yıl’es 1935 ım firağajağe t’ınım kıéc’ığe Anadolu Medeniyetleri Müzem şéğal’ağore tığe ş`ıc’exer, mıjö ş`ığe ts’ıquxer, dışe psıl’exeme yafede kaénıjığe be yağotığ.
Hatti dze
хьатти дзэ
Yat’ığexeme kaéc’ığe hadexer c’aler kemıh’u rap’ş`e yane yınıbe zeril’ım fede wut’ıuğe kexeme irat’ağe zereşıtım l’`ağexer yış`erış`e kızereh’ujıtır ya şü`eş`ı zereh’uştığer keğal’ağo.
Mıxeme yapemış`e Türkiye Tokat Erbaa koajem peblağe (Horoztepe) ts’e ziraore c’ıp’em, nı tha bzı, thal’eup’h’exemre mefec’ wodıc’ınxer kiéc’ığex. Şha`érem mıxeme ya neha berexer pemış`ı düwelxeme yahığex.
Hattixeme ya zı zeğağafac’e zeğadexac’e ş`ıc’er Anadolum yı c’ıp’e zawulem zerepl’eğul’`erer mı mamırınığer adere c’ıp’exeme zerenesığere yı liye l’ep’`ağe keğal’ağo.
Hattixeme kaénıjığe nı tha
хьаттихэмэ къаеныжыгъэ ны тхьа
Hatti l’epkım, blım pkı ş`ıc’e zié thaxer yaş`e xabze kıiraxığ. Neha beremc’e bığu fede pkı ş`ıc’er yanaha xâxe zı suretı ş`ıc’e h’uğe. Bığum diş`iğe wöşöegu, tığe tha ş`ıc’exeme ya neha tha yınır wöşögu tha bğu yal’teştığ şöoa teozı tireğagupsısı.
Keşen wunağo h'un
къэшэн унагъо хъун
Hattixemre Hititxer zexehajıxi, Hatti mamırığer Hitit mamırığem yı qots’ı dıxete depsewuğ. Axeme kaénıjığe koajem yıts’e (Hattuşaş) Adığ’e bze zımış`erem a txığem cereşte yeceşü. Mı txığem Adığ’e bzec’e tizecerem Ha t’`u şha kec’ı. Mıy fedize mı guş`am yı zetéterazac’e h’une şıtep. Ay feşhafe axeme kaenıjığe yağotığexemre tı pesere Adığ’exer kizic’ığe Mıyekoape c’ıpem şağotıjığexemre are yaş`ıc’e zefed. Mıxeme ya peée (Hattixer ) Adığ’e bzec’e Hat’ıxer Adığ’e l’epkım yı pesere ts’fığex şöoa seozı sıgu keğac’ı.
Hatko Nuri Ersoy
хьаттихэр адыгъ'э лъэпкъым шышыгъэха?
23.11.2008
хьититхэр зэтымгъашIэ рапIкIэ ипэ, хьититхэр зыкошыгъэ хэгъогу къоажэм ипэкIэ исыгъэ хьатти лъэпкъым и мамырыныгъэ хьититхэмэ я шыIакIэ сыдэштэ джадэ зэблиргъахъугъо зэрэхъугъэр зэдгъашIэны пэе ипэ рапшIэ хьатти мамырыныгъэм тыпыплъыхьан фаy.
милатым ипэ илъэс 2500-1700 яфызэгу анадолу хэгъогу кIыпIэм инэу зы мамырыныгъэ зыгъауцугъэ хьаттихэмэ япэе кIэрэр макIэдэд.
хьаттихэр анадолум къышыхъугъ'э лъэпкъэ ялъытэми, пэмышIы хэгъогум къикIихи къэкошыгъэх зыохэри шыэх.
иужы итыхэмэ къыирагъашыгъэхэмкIэ хьититхэмэ я мамырыныгъэм рэ я шъуIэшIы хъурэхэр, динкIэ лъэпIIагъэ зиехэр хьаттихэмэ къэапахыгъэ зэрэшытыр къыирагъашыгъ.
хьититхэр ежхэр пэмышI цIэкIэ зэджэжыштыгъэхэми я дууэл цIэ хьатти дууэл ираоштыгъ. дин офым пылъы рахьипхэмэ къаеныжыгъэ таблэтхэмэ я тетхагъэхэмкIэ рахьипхэр хьатти .бзэкIэ зэрэгушIаштыгъэр къэгъалъагъо. аy фэшхьафэ загъорэ цIыфы гъашъуIагъэ тхьаматэхэмэ я цIэхэри хьатти бзэмкIэ къэкIо.
хьатти мамырыныгъэм къыеныжыгъэмэ лиэ зиэхэр туркъиэ цорум аладжахьоyукъ,ум шагъотыгъэх. илъэс 1935 ым фирагъажагъэ тIыным къыекIыгъэ анадолу мэдэниэтлэри музэм шегъалъагъорэ тыгъэ шIыкIэхэр, мыжъу шIыгъэ цIыкIухэр, дышэ псылъэхэмэ яфэдэ къаеныжыгъэ бэ ягъотыгъ.
ятIыгъэхэмэ къаекIыгъэ хьадэхэр кIалэр къэмыхъу рапIшIэ янэ иныбэ зэрилъым фэдэ утIыугъэ къэхэмэ иратIагъэ зэрэшытым лъIагъэхэр ишIэрышIэ къызэрэхъужытыр я шъуIэшIы зэрэхъуштыгъэр къэгъалъагъо.
мыхэмэ япэмышIэ туркъиэ токъат эрбаа къоажэм пэблагъэ (хьорозтэпэ) цIэ зираорэ кIыпIэм, ны тхьа бзы, тхьалъэупIхъэхэмрэ мэфэкI одыкIынхэр къиекIыгъэх. шхьаIерэм мыхэмэ я нэхьа бэрэхэр пэмышIы дууэлхэмэ яхьыгъэх.
хьаттихэмэ я зы зэгъагъафакIэ зэгъадэхакIэ шIыкIэр анадолум и кIыпIэ заулэм зэрэплъэгъулъIэрэр мы мамырыныгъэр адэрэ кIыпIэхэмэ зэрэнэсыгъэрэ и лиэ лъэпIIагъэ къэгъалъагъо.
хьатти лъэпкъым, блым пкъы шIыкIэ зие тхьахэр яшIэ хабзэ къыирахыгъ. нэхьа бэрэмкIэ быгъу фэдэ пкъы шIыкIэр янахьа хâхэ зы сурэты шIыкIэ хъугъэ. быгъум дишIигъэ уошъоэгу, тыгъэ тхьа шIыкIэхэмэ я нэхьа тхьа иныр уошъогу тхьа бгъу ялътэштыгъ шъооа тэозы тирэгъагупсысы.
хьаттихэмрэ хьититхэр зэхэхьажыхи, хьатти мамырыгъэр хьитит мамырыгъэм и кIоцIы дыхэтэ дэпсэугъ. ахэмэ къаеныжыгъэ къоажэм ицIэ (хьаттушаш) адыгъ'э бзэ зымышIэрэм а тхыгъэм джэрэштэ еджэшъу. мы тхыгъэм адыгъ'э бзэкIэ тизэджэрэм хьа тIIу шхьа къэкIы. ми фэдизэ мы гушIам и зэтетэразакIэ хъунэ шытэп. аy фэшхьафэ ахэмэ къаэныжыгъэ ягъотыгъэхэмрэ ты пэсэрэ адыгъ'эхэр къизикIыгъэ миэкъоапэ кIыпэм шагъотыжыгъэхэмрэ арэ яшIыкIэ зэфэд. мыхэмэ я пэеэ (хьаттихэр ) адыгъ'э бзэкIэ хьатIыхэр адыгъ'э лъэпкъым и пэсэрэ цIфыгъэх шъооа сэозы сыгу къэгъакIы.
хьаткъо нури эрсоy
