Kunth’uréy wunağoem şış yil’apse müşquxer pşxıne yağa arısağe zı wus’ı şkont’eğaç’e. Ph’ır yape kızşiç’ığe dünayé ç’ıp’er Awrupe fızegur arı. Mığa arısağe Awrupe, Tığemıwo A
sya ç’ıp’em wuşı`oş`e. Yipkı atığağe  metre1 – 1.5 fedize kutame maç’e yie yithapexer çünth’ağe şıt. Yéqo yat’e ziğotırem yil’apsexer 1 zı metre fedize ç’ıha yéxım yél’ei. Ph’ım pşeğum fede yil’apse zifier zere arısağem peé arı. Mığearısağe ph’ım yil’apse pşeğum fede mıh’o psığo ç’ıha meh’ux.

Yinekığexer fıjışö s’’ıqu zexetıxe şetrem fede ğemafem kızeöxı. Yil’apse müşquxeme yaş`ıç’ere yayınığere yaşöxer zetéfığe meh’ux. Yişöç’e fıjı, şüs’’e, ğojı, pl’ıjğojı, pl’ıjı, fede şö yae meh’ux.

 

Zı şahaperer  

yil’apse pşeğuxer şxını meh’u yiç’exeme Étérik dağe kaxeç’ı ari géraniol keawkozenıne dep’`ığın l’eç’e şıt. Ay  pemış`ewi wujopkığe, kozmetik sanayim déaığı. Yil’apse pşeğuxeme likopin, karotin prowitamin A,B1,B2,C witaminxemre %7 şeşuğ %29 fosfor re minéral şığuxer xel. Yil’apse pkıxemç’e karotin maddé nıkoş`ıxer xéaxıx, prowitamin A er pkım zıxarem A witamini meh’ujı. witamin A, pkım kıfeqoştı sımecenığem peéç’ıne yéş`ı,  işö sımecenığem ne sımecenığem peéç’e azeğudede zı şxını. S’’’ıfım yi işö tığem zisırem ph’ı ş`ane ğapert’ağeğer şıpfe tébğal’ıme yüş`ağe yéç’ı. Yipsıre yihajığeri ç’ele s’’’ıqu şxınıç’e doğu ded.

Zequre wor

Ph’ır mefe ç’akö wus’ı şükont’eğaç’e. Ay peé nefne maé, febe maé yat’e lebı şabem ya neha doğe şeh’u. Febaşe zıh’urem yil’apse pşeğuxer ç’ak’ö meh’ux, febağer maé zıh’urem ç’ıha meh’ux. Şıatağe febağer yéqu, yaneha yéqure febağer °C 15-20 er arı. Mı febağer yi işö şö h’unım ya neha leşe yéqure febağer arı.

 

Ph’ı ç’e ş`enığor pş`eştı ph’ı zetéfığemre zı şıpş`eştı ç’ıp’em yiwaşö qoaç’eremç’e zeblih’o şıtımiy şıemazem şeğawblağe xek’uwoğ mazem nefse pş`em l’eişt. Zepımıwo ph’ı kebğasını peé wo qoaç’er yéqu zıh’urem thamafe 2- 3 yafzegu h’une ç’exer pş`em l’eişt. Zı dekarım kg 0.5 – 1 ç’e firikuşt.

Çezuw çezuwe ş`aç’er ya neha yéqo ş`aç’e. Mı ş`aç’em peé yape xatem cm 105 -110 yibuh’uğe cm 15 – 20 yiatığe yafızeguxeme cm 45 psı yirıqone dez’ığexer yie hasexer ğaherezığe, hasexeme yaşıu yafzeguxer cm 2 5-30 h’une çezuwxer xeğath’ığe, yaze peşışağe yéqo ç’exer mı xeğath’ığexeme yafızegu xelhağe, ç’exeme yaşıu cm 1-2 yat’e şabe zehel’ır téttekojın fay . aç’e zırıze zérağat’ısırem pemış`e mibzer maçinémç’i yağat’ısı. Ç’exeme yaşıu yat’e  zı téttekojırem kışnewujı psı téğawpsepsağe ç’er zı él’ı yat’er ğaws’’’ınığen fay. Ç’exer thamafiş kışnewujı keç’ısex.

 

Keç’ısağe ph’ı ş`anexeme zı thape zawle kizıritırém zepeblağedede keç’ığexeme yaze peşışağe cm 6-10 h’une aderexer xepçıgorem yapere cüçönığor ş`ığen fay.

 

Woşxı kemışkıme wucüçö kesi yıkışnewujı psı éğahağen fay. Pısır firikune zımıh’urem ph’ım xah’o yieştep. Arızı yat’em yilebığe mıqodıpe ğaterezığe psı yétığen fay. Ğo kıznerem yat’er zegoçı kışnewujı woşxı kıtéşke psı éğahağe zıhurem ph’ı pşeğuxer yiğaçeştıx.

 

Ph’ı lapsexeme yapl’eğul’`ere yiş`ıç’e wukağere, l’epsit’`u zegoç’ınır, pe pıont’eç’ığer, yibıh’uç’e yizenç’ı ç’hağemç’e zegoth’ınım fede lajexer yat’em yiş`ıç’e, yat’em yilejıç’e, yi wah’tem psı émığehanım, yiyébzı yétıç’em, kızşısıre ğem, ç’exeme yağat’ısıç’em, ujuğem, yat’em xel’ı yét’efım yibağem yépxığe meh’u.

                                   

Ph’ır pşah’o be xel’e, k’uwe psı éşe yat’e şabem yéqu,  yaneha zequre yat’er  pH  6.5 – 7.5 yafızegur arı. Yat’e pıtem yéfızızı l’apse pşeğur yiğah’urep. Yipkıç’e pkudıyime kıxepl’eşünım fede, yat’em yişebağe şıtın fay.

Yat’e ğaherezıç’e

Ph’ı  keğasınır yiç’eç’e meh’u yiç’exer s’’’ıqudede zereşıtım peé yémqun be kızerequrem peé  yat’er t’`uo léjığen fay yapere lejığoem cm 30-40 yik’uwağe jöğen fay. Yapere jonığem kışnewujı zı dekarım ton 2-3 bılım yébzı sığe tétékoağe, ay kınewujımi yét’`oanere jönığer ş`en fay.

 

Ph’ı zı şıpş`eştı ç’ıp’em yaneha maç’e 3 yil’esiş témıqo  ph’ı,  kunth’urey, neşeğaşöeu’ şımış`eğen fay ph’ı ş`enım yizebleh’uğe ş`aç’exer dez’,  belas’ (marul), ceşı, çüceş r arı.

 

Yat’em yianalizım kiç’ıremç’e yébzı yétıç’er yanaha değo yébzı yétıç’er arı. Yat’e ş`ıç’emç’e zeblih’o şıte neha beremç’e zı dekarım kg 30- 40. Amonyum nitrat, kg 40-50. süpér fosfat re

kg 25–35 potasyum sülfat yétığen fay.

Sıdığoem ta yébzır yétığen fay ?: Azot zı xel’ı yébzım 2-3 yétığoç’e yétınır potasyum zı xel’ı yébzır 1-2 yétığoç’e yétınır yéqu. Fosfor yébzımre potasyum yébzır ş`enığoem yape, azot yébzım yiz nıko ş`enığoem yape adere kanere yiznıkori ph’ıxer yiğumığe mm 7-8 zıh’urem yétığen fay. Ph’ı wus’ı pkım azot, potasyum yébzır şüı yil’eğo şıt. Potasyum yébzım ph’ım yişeşuğ wubıtığaç’e xah’o feş`ı. Mı yébzi t’`um ph’ım yideğuğe xah’o yirite şıt.

 

Ph’ıxeme yayınağe yikuğe zereh’o  pıte mıh’o wuğoyığen fay. Ph’ıxer kin pımıl’ağo yat’em kıxepxını peé zıwuğoyıştı mafem yapere mafem ph’ı xatem psı éğahağeme neha psınç’e xepth’ışüne meh’u. Hans’e, şüane, kazgır, l’erıt’ıç’e yat’em xepxıjım l’eç’ıştıx. Wuğoyığe pkıxer psım xeğal’ığe yapıl’ı yat’exer pıthaiç’ığe bazar şap’em kabze, mığoanle neğasığen fay.


 

пхъы
 
ицIхэр: адыгэ:пхъы, араб: جزر ,тр:хьаIучъ, фр: джароттэс инг: джарротс рус: морковь, латин: дауджус джарота

 
къунтхъуреy унагъоэм шыш илъапсэ мушкIухэр пшхынэ ягъа арысагъэ зы уцы шкъонтIэгъакIэ. пхъыр япэ къызшикIыгъэ дунаyе кIыпIэр аурупэ фызэгур ары. мыгъа арысагъэ аурупэ, тыгъэмыо а
ся кIыпIэм ушыIошIэ. ипкъы атыгъагъэ  мэтрэ1 – 1.5 фэдизэ къутамэ макIэ иэ итхьапэхэр цунтхъагъэ шыт. YекIо ятIэ зигъотырэм илъапсэхэр 1 зы мэтрэ фэдизэ кIыхьа yехым yелъэи. пхъым пшэгъум фэдэ илъапсэ зифиэр зэрэ арысагъэм пэе ары. мыгъэарысагъэ пхъым илъапсэ пшэгъум фэдэ мыхъо псыгъо кIыхьа мэхъух.
инэкъыгъэхэр фыжышъо цIыкIу зэхэтыхэ шэтрэм фэдэ гъэмафэм къызэохы. илъапсэ мушкIухэмэ яшIыкIэрэ яиныгъэрэ яшъохэр зэтефыгъэ мэхъух. ишъокIэ фыжы, шъуцIэ, гъожы, плъыжгъожы, плъыжы, фэдэ шъо яэ мэхъух.
 
зы шахьапэрэр 
илъапсэ пшэгъухэр шхыны мэхъу икIэхэмэ етерикъ дагъэ къахэкIы ари гераниол къэаукъозэнынэ дэпIIыгъын лъэкIэ шыт. аy  пэмышIэуи ужопкъыгъэ, къозмэтикъ санаим деаыгъы. илъапсэ пшэгъухэмэ ликъопин, къаротин проуитамин а,б1,б2,дж уитаминхэмрэ %7 шэшугъ %29 фосфор рэ минерал шыгъухэр хэл. илъапсэ пкъыхэмкIэ къаротин мадде ныкъошIыхэр хеахых, проуитамин а эр пкъым зыхарэм а уитамини мэхъужы. уитамин а, пкъым къыфэкIошты сымэджэныгъэм пэекIынэ yешIы,  ишъо сымэджэныгъэм нэ сымэджэныгъэм пэекIэ азэгъудэдэ зы шхыны. цI'ыфым и ишъо тыгъэм зисырэм пхъы шIанэ гъапэртIагъэгъэр шыпфэ тебгъалъымэ yушIагъэ yекIы. ипсырэ ихьажыгъэри кIэлэ цI'ыкIу шхыныкIэ догъу дэд.

зэкIурэ ор
пхъыр мэфэ кIакъо уцы шъукъонтIэгъакIэ. аy пэе нэфнэ мае, фэбэ мае ятIэ лэбы шабэм я нэхьа догъэ шэхъу. фэбашэ зыхъурэм илъапсэ пшэгъухэр кIакъ'о мэхъух, фэбагъэр мае зыхъурэм кIыхьа мэхъух. шыатагъэ фэбагъэр yекIу, янэхьа yекIурэ фэбагъэр °дж 15-20 эр ары. мы фэбагъэр и ишъо шъо хъуным я нэхьа лэшэ yекIурэ фэбагъэр ары.
 
и шIакIэ
пхъы кIэ шIэныгъор пшIэшты пхъы зэтефыгъэмрэ зы шыпшIэшты кIыпIэм иуашъо кIоакIэрэмкIэ зэблихъо шытыми шыэмазэм шэгъаублагъэ хэкуогъ мазэм нэфсэ пшIэм лъэишт. зэпымыо пхъы къэбгъасыны пэе о кIоакIэр yекIу зыхъурэм тхьамафэ 2- 3 яфзэгу хъунэ кIэхэр пшIэм лъэишт. зы дэкъарым къг 0.5 – 1 кIэ фирикъушт.
чъэзуу чъэзууэ шIакIэр я нэхьа yекIо шIакIэ. мы шIакIэм пэе япэ хатэм джм 105 -110 ибухъугъэ джм 15 – 20 иатыгъэ яфызэгухэмэ джм 45 псы ирыкIонэ дэдзыгъэхэр иэ хьасэхэр гъахьэрэзыгъэ, хьасэхэмэ яшыу яфзэгухэр джм 2 5-30 хъунэ чъэзуухэр хэгъатхъыгъэ, язэ пэшышагъэ yекIо кIэхэр мы хэгъатхъыгъэхэмэ яфызэгу хэлхьагъэ, кIэхэмэ яшыу джм 1-2 ятIэ шабэ зэхьэлъыр теттэкъожын фаy . акIэ зырызэ зерагъатIысырэм пэмышIэ мибзэр мачъинемкIи ягъатIысы. кIэхэмэ яшыу ятIэ  зы теттэкъожырэм къышнэужы псы тегъаупсэпсагъэ кIэр зы елъы ятIэр гъауцI'ыныгъэн фаy. кIэхэр тхьамафиш къышнэужы къэкIысэх.
 
YеплъыкIэ
къэкIысагъэ пхъы шIанэхэмэ зы тхьапэ заулэ къизыритырем зэпэблагъэдэдэ къэкIыгъэхэмэ язэ пэшышагъэ джм 6-10 хъунэ адэрэхэр хэпчъыгорэм япэрэ джуцоныгъор шIыгъэн фаy.
 
псы егъахьан
ошхы къэмышкъымэ уджуцо къэси икъышнэужы псы егъахьагъэн фаy. пысыр фирикъунэ зымыхъурэм пхъым хахъо иэштэп. арызы ятIэм илэбыгъэ мыкIодыпэ гъатэрэзыгъэ псы yетыгъэн фаy. гъо къызнэрэм ятIэр зэгочъы къышнэужы ошхы къытешкъэ псы егъахьагъэ зыхьурэм пхъы пшэгъухэр игъачъэштых.
 
пхъы зэгочъыным зэпышIыным шъуфэсакъ.
пхъы лапсэхэмэ яплъэгъулъIэрэ ишIыкIэ укъагъэрэ, лъэпситIIу зэгокIыныр, пэ пыонтIэкIыгъэр, ибыхъукIэ изэнкIы кIхьагъэмкIэ зэготхъыным фэдэ лажэхэр ятIэм ишIыкIэ, ятIэм илэжыкIэ, и уахътэм псы емыгъэхьаным, иyебзы yетыкIэм, къызшысырэ гъэм, кIэхэмэ ягъатIысыкIэм, ужугъэм, ятIэм хэлъы yетIэфым ибагъэм yепхыгъэ мэхъу.
                                  
зыфаyе ятIэр
пхъыр пшахъо бэ хэлъэ, кууэ псы ешэ ятIэ шабэм yекIу,  янэхьа зэкIурэ ятIэр  пхь  6.5 – 7.5 яфызэгур ары. ятIэ пытэм yефызызы лъапсэ пшэгъур игъахъурэп. ипкъыкIэ пкъудыимэ къыхэплъэшъуным фэдэ, ятIэм ишэбагъэ шытын фаy.
ятIэ гъахьэрэзыкIэ
пхъы  къэгъасыныр икIэкIэ мэхъу икIэхэр цI'ыкIудэдэ зэрэшытым пэе yемкIун бэ къызэрэкIурэм пэе  ятIэр тIIуо лежыгъэн фаy япэрэ лэжыгъоэм джм 30-40 икууагъэ жъугъэн фаy. япэрэ жоныгъэм къышнэужы зы дэкъарым тон 2-3 былым yебзы сыгъэ тетекъоагъэ, аy къынэужыми yетIIоанэрэ жъуныгъэр шIэн фаy.
 
ятIэ шышIапIэр зэблэхъун
пхъы зы шыпшIэшты кIыпIэм янэхьа макIэ 3 илъэсиш темыкIо  пхъы,  къунтхъурэy, нэшэгъашъоэу' шымышIэгъэн фаy пхъы шIэным изэблэхъугъэ шIакIэхэр дэдз,  бэлац (марул), джэшы, цуджэш р ары.
 
Yебзы yетын
ятIэм ианализым къикIырэмкIэ yебзы yетыкIэр янахьа дэгъо yебзы yетыкIэр ары. ятIэ шIыкIэмкIэ зэблихъо шытэ нэхьа бэрэмкIэ зы дэкъарым къг 30- 40. амонюм нитрат, къг 40-50. супер фосфат рэ
къг 25–35 потасюм сулфат yетыгъэн фаy.
сыдыгъоэм та yебзыр yетыгъэн фаy ?: азот зы хэлъы yебзым 2-3 yетыгъокIэ yетыныр потасюм зы хэлъы yебзыр 1-2 yетыгъокIэ yетыныр yекIу. фосфор yебзымрэ потасюм yебзыр шIэныгъоэм япэ, азот yебзым из ныкъо шIэныгъоэм япэ адэрэ къанэрэ изныкъори пхъыхэр игъумыгъэ мм 7-8 зыхъурэм yетыгъэн фаy. пхъы уцы пкъым азот, потасюм yебзыр шъуы илъэгъо шыт. потасюм yебзым пхъым ишэшугъ убытыгъакIэ хахъо фэшIы. мы yебзи тIIум пхъым идэгъугъэ хахъо иритэ шыт.
 
гъоин
пхъыхэмэ яинагъэ икъугъэ зэрэхъо  пытэ мыхъо угъоигъэн фаy. пхъыхэр къин пымылъагъо ятIэм къыхэпхыны пэе зыугъоишты мафэм япэрэ мафэм пхъы хатэм псы егъахьагъэмэ нэхьа псынкIэ хэптхъышъунэ мэхъу. хьанцэ, шъуанэ, къазгыр, лъэрытIыкIэ ятIэм хэпхыжым лъэкIыштых. угъоигъэ пкъыхэр псым хэгъалъыгъэ япылъы ятIэхэр пытхьаикIыгъэ базар шапIэм къабзэ, мыгъоанлэ нэгъасыгъэн фаy.
 
зытхыгъэр
хьаткъо нури эрсоy